4-7. เสยฺยาสุตฺตาทิวณฺณนา

[246-9] จตุตฺเถ เปตาติ เปจฺจภาวํ คตาฯ เต ปน ยสฺมา อิธ กตกาลกิริยา กาเลน กตชีวิตุจฺเฉทา โหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘กาลกตา วุจฺจนฺตี’’ติ, มตาติ อตฺโถฯ อถ วา เปจฺจภวํ คตา, เปตูปปตฺติวเสน นิพฺพตฺติํ อุปคตาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อถ วา เปตวิสเย นิพฺพตฺตา เปตา นามา’’ติฯ เอเกน ปสฺเสน สยิตุํ น สกฺโกนฺติ ทุกฺขุปฺปตฺติโตฯ

เตชุสฺสทตฺตาติ อิมินา สีหสฺส อภีรุกภาวํ ทสฺเสติฯ ภีรุกา เสสมิคา อตฺตโน อาสยํ ปวิสิตฺวา สนฺตาสปุพฺพกํ ยถา ตถา สยนฺติ, สีโห ปน อภีรุโก สภาวโต สโตการี ภิกฺขุ วิย สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาว สยติฯ เตนาห ‘‘ทฺเว ปุริมปาเท’’ติอาทิฯ ทกฺขิเณ ปุริมปาเท วามสฺส ปุริมปาทสฺส ฐปนวเสน ทฺเว ปุริมปาเท เอกสฺมิํ ฐาเน ฐเปตฺวาฯ ปจฺฉิมปาเท วุตฺตนเยเนว อิธาปิ เอกสฺมิํ ฐาเน ฐปนํ เวทิตพฺพํ, ฐิโตกาสสลฺลกฺขณํ อภีรุกวเสเนวฯ สีสํ ปน อุกฺขิปิตฺวาติอาทินา วุตฺตสีหกิริยา อนุตฺรสฺตปฺปพุชฺฌนา วิย อภีรุภาวสิทฺธธมฺมตาวเสเนวาติ เวทิตพฺพาฯ สีหวิชมฺภนํ อติเวลํ เอกากาเร ฐปิตานํ สรีราวยวานํ คมนาทิกิริยาสุ โยคฺยภาวาปาทนตฺถํฯ ติกฺขตฺตุํ สีหนาทนทนํ อปฺเปสกฺขมิคราเชหิ ปริตฺตาสปริหรณตฺถํฯ

อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ตถาคตเสยฺยาติ อิมินา จตุตฺถชฺฌานเสยฺยา ตถาคตเสยฺยา นามาติ ทสฺเสติฯ เสติ อพฺยาวฏภาเวน ปวตฺตติ เอตฺถาติ เสยฺยา, จตุตฺถชฺฌานเมว เสยฺยา จตุตฺถชฺฌานเสยฺยาฯ กิํ ปน ตํ จตุตฺถชฺฌานนฺติ? อานาปานจตุตฺถชฺฌานํฯ ตตฺถ หิ ฐตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ภควา อนุกฺกเมน อคฺคมคฺคํ อธิคนฺตฺวา ตถาคโต ชาโตติฯ ตยิทํ ปทฏฺฐานํ นาม น เสยฺยา, ตถาปิ ยสฺมา ‘‘จตุตฺถชฺฌานสมนนฺตรา ภควา ปรินิพฺพายี’’ติ มหาปรินิพฺพาเน (ที. นิ. 2.219) อาคตํ, ตสฺมา โลกิยจตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติ เอว ตถาคตเสยฺยาติ เกจิฯ เอวํ สติ ปรินิพฺพานกาลิกาว ตถาคตเสยฺยา อาปชฺชติ, น จ ภควา โลกิยจตุตฺถชฺฌานสมาปชฺชนพหุโล วิหาสิฯ

อคฺคผลวเสน ปวตฺตํ ปเนตฺถ จตุตฺถชฺฌานํ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ ยถา สตฺตานํ นิทฺทูปคมลกฺขณา เสยฺยา ภวงฺคจิตฺตวเสน โหติ, สา ปน เนสํ ปฐมชาติสมนฺวยา เยภุยฺยวุตฺติกา, เอวํ ภควโต อริยชาติสมนฺวยํ เยภุยฺยวุตฺติกํ อคฺคผลภูตํ จตุตฺถชฺฌานํ ตถาคตเสยฺยาติ เวทิตพฺพํฯ ปญฺจมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ

เสยฺยาสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปฐมโวหารสุตฺตวณฺณนา

[250-253] อฏฺฐเม อนริยานนฺติ อสาธูนํ นิหีนานํฯ โวหาราติ สํโวหารา อภิลาปา วา, ‘‘ทิฏฺฐํ มยา’’ติ เอวํวาทิตาฯ เอตฺถ จ ตํตํสมุฏฺฐาปกเจตนาวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ นวมาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ปฐมโวหารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาปตฺติภยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

(26) 6. อภิญฺญาวคฺโค

1-3. อภิญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา

[254-256] ฉฏฺฐสฺส ปฐเม ปจฺจนีกสมนโต สมโถ, สมาธีติ อาห ‘‘จิตฺเตกคฺคตา’’ติฯ อนิจฺจาทินา วิวิเธนากาเรน ทสฺสนโต วิปสฺสนา, สงฺขารปริคฺคาหกญาณํฯ เตนาห ‘‘สงฺขารปริคฺคหวิปสฺสนาญาณ’’นฺติฯ

ทุติเย อนริเยหิ ปริเยสิตพฺพตฺตา อนริยานํ ปริเยสนาติ อนริยปริเยสนาฯ สยํ ลามกตาย อนริยานํ ปริเยสนาติ วา อนริยปริเยสนาฯ ชราสภาวนฺติ ชีรณปกติกํฯ ตติยํ อุตฺตานเมวฯ

อภิญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ